Słowniczek diabetyka

 Słowniczek może być pomocny w zrozumieniu terminów związanych z cukrzycą i ich zastosowania w codziennej opiece nad zdrowiem.

1. A1C (hemoglobina glikowana) – wskaźnik, który mierzy średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. Jest to jedno z głównych badań diagnostycznych w cukrzycy.
2. Białko – makroskładnik, który pełni ważną rolę w odbudowie tkanek i produkcji hormonów. W diecie diabetyka powinno być spożywane w umiarkowanych ilościach, zwłaszcza pochodzenia roślinnego, aby wspierać kontrolę glikemii.
3. Białkomocz – obecność białka w moczu, która może być oznaką uszkodzenia nerek, często związana z długotrwałą cukrzycą i nefropatią cukrzycową.
4. Cukry proste – węglowodany, które szybko podnoszą stężenie glukozy we krwi. Znajdują się głównie w słodyczach, napojach słodzonych, miodzie, a także w niektórych owocach.
5. Cukry złożone – węglowodany, które są trawione wolniej, zapewniając długotrwałe źródło energii. Są obecne w produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych i warzywach.
6. Cukrzyca – choroba metaboliczna, charakteryzująca się wysokim stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemią), spowodowaną zaburzeniami wydzielania insuliny lub jej działania.
7. Cukrzyca ciążowa – tymczasowa forma cukrzycy, która występuje podczas ciąży, zazwyczaj w drugim trymestrze. Wymaga monitorowania stężenia glukozy i odpowiedniego leczenia, by zapobiec komplikacjom dla matki i dziecka.
8. Cukrzyca typu 1 – typ cukrzycy, w której organizm nie wytwarza insuliny, co wymaga jej stałego podawania z zewnątrz. Zwykle występuje w dzieciństwie lub młodości.
9. Cukrzyca typu 2 – najczęstsza forma cukrzycy, która rozwija się, gdy organizm staje się oporny na insulinę lub nie produkuje jej wystarczająco. Zwykle dotyczy osób dorosłych, ale coraz częściej diagnozowana jest u dzieci i młodzieży.
10. Dieta niskoglikemiczna – dieta oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym, która sprzyja lepszej kontroli stężenie glukozy we krwi u osób z cukrzycą.
11. Dieta śródziemnomorska – styl odżywiania charakteryzujący się dużą ilością warzyw, owoców, ryb, oliwy z oliwek oraz pełnoziarnistych produktów. Jest zalecany dla diabetyków ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne i korzystny wpływ na metabolizm.
12. Fruktoza – cukier występujący naturalnie w owocach i miodzie, ale również stosowany w przemyśle spożywczym (np. w syropach glukozowo-fruktozowych). Nadmiar fruktozy może prowadzić do problemów z gospodarką węglowodanową.
13. Glikemia na czczo – stężenie glukozy we krwi mierzony rano, po co najmniej 8 godzinach bez jedzenia. Jest jednym z podstawowych wskaźników do diagnozowania cukrzycy i stanu przedcukrzycowego.
14. Glukagon – hormon wytwarzany przez trzustkę, który działa przeciwstawnie do insuliny, podnosząc stężenie glukozy we krwi w przypadku hipoglikemii.
15. Glukometr – urządzenie służące do pomiaru stężenia glukozy we krwi. Używane przez diabetyków do regularnego monitorowania glikemii w domu.
16. Hiperglikemia – zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi (powyżej 180 mg/dl), który występuje, gdy organizm nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać glukozy.
17. Hiperinsulinemia – stan, w którym stężenie insuliny we krwi jest wyższe niż normalnie, często związany z insulinoopornością. Może prowadzić do wzrostu stężenie glukozy w krwi, gdyż organizm nie reaguje prawidłowo na insulinę.
18. Hipoglikemia – zbyt niskie stężenie glukozy we krwi (poniżej 70 mg/dl), który może prowadzić do objawów, takich jak drżenie, zawroty głowy, pocenie się, a w cięższych przypadkach do utraty przytomności.
19. Hormon stresu (kortyzol) – hormon wytwarzany przez nadnercza, który w nadmiarze może powodować wzrost stężenie glukozy we krwi, zwłaszcza w stanach stresu.
20. Indeks glikemiczny (IG) – wskaźnik, który pokazuje, jak szybko i w jakim stopniu dany produkt spożywczy podnosi stężenie glukozy we krwi. Produkty o niskim IG (poniżej 55) powodują wolniejszy wzrost glukozy.
21. Insulina – hormon wytwarzany przez trzustkę, który reguluje stężenie glukozy we krwi, umożliwiając jej transport do komórek i wykorzystywanie jako źródło energii.
22. Insulinooporność – stan, w którym komórki organizmu stają się mniej wrażliwe na działanie insuliny, co prowadzi do podwyższenia stężenie glukozy we krwi. Często występuje w początkowej fazie cukrzycy typu 2.
23. Ketoza – stan, w którym organizm produkuje wysokie ilości ciał ketonowych, które są alternatywnym źródłem energii, gdy dostępność glukozy jest ograniczona (np. w cukrzycy typu 1). Może prowadzić do kwasicy ketonowej, poważnego stanu wymagającego leczenia.
24. Kwasy tłuszczowe omega-3 – niezbędne tłuszcze, które pomagają obniżyć stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Mają działanie przeciwzapalne i korzystnie wpływają na zdrowie serca i metabolizm glukozy.
25. Ładunek glikemiczny (ŁG) – wskaźnik uwzględniający zarówno IG, jak i ilość węglowodanów w porcji jedzenia. Pomaga ocenić wpływ danego produktu na stężenie glukozy we krwi.
26. Makroangiopatia – uszkodzenie dużych naczyń krwionośnych, co może prowadzić do chorób serca, udarów mózgu czy chorób obwodowych naczyń krwionośnych. Jest częstym powikłaniem u osób z cukrzycą.
27. Mikroangiopatia – uszkodzenie małych naczyń krwionośnych, które może prowadzić do komplikacji, takich jak retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych w oku) czy nefropatia.
28. Mikrobiota jelitowa – zbiór mikroorganizmów żyjących w jelitach, które mają wpływ na metabolizm, w tym metabolizm glukozy. Zrównoważona mikroflora jelitowa wspiera zdrowie, a jej zaburzenia mogą przyczyniać się do rozwoju cukrzycy.
29. Monitorowanie glikemii – regularne pomiary stężenie glukozy we krwi, które pomagają w ocenie skuteczności leczenia cukrzycy i dostosowywaniu diety.
30. Monitorowanie glikemii w czasie rzeczywistym – Technologia pozwalająca na ciągłe śledzenie stężenia glukozy we krwi w czasie rzeczywistym, zwykle przy użyciu systemów CGM (Continuous Glucose Monitoring).
31. Nefropatia – uszkodzenie nerek, które w przypadku osób z cukrzycą może prowadzić do ich niewydolności. Należy do najczęstszych powikłań cukrzycy.
32. Nefropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerek spowodowane długotrwałym wysokim stężeniem glukozy we krwi, które może prowadzić do niewydolności nerek, jeśli nie jest odpowiednio leczone.
33. Podwyższone stężenie hemoglobiny A1C – Wysokie stężenie hemoglobiny glikowanej (A1C) jest wskaźnikiem chronicznie podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Wartość A1C powyżej 6,5% sugeruje cukrzycę.
34. Retinopatia cukrzycowa – choroba oczu, która może prowadzić do utraty wzroku u osób z cukrzycą. Powstaje wskutek uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki.
35. Tłuszcze jednonienasycone – zdrowe tłuszcze, które znajdują się w oliwie z oliwek, awokado czy orzechach. Są korzystne dla zdrowia serca i pomagają w utrzymaniu stabilnego stężenie glukozy we krwi.
36. Tłuszcze nasycone – tłuszcze pochodzące głównie z produktów zwierzęcych, takich jak czerwone mięso, masło, smalec. Ich nadmierna konsumpcja może zwiększać ryzyko chorób serca i negatywnie wpływać na insulinooporność.
37. Węglowodany – jedna z trzech głównych grup makroskładników odżywczych, które dostarczają energii. W diecie diabetyka ważne jest kontrolowanie spożycia węglowodanów, szczególnie tych prostych, które szybko podnoszą stężenie glukozy we krwi.
38. Wymienniki węglowodanowe (WW) – jednostka stosowana do liczenia węglowodanów w diecie diabetyka. Jeden wymiennik węglowodanowy odpowiada około 10 g węglowodanów.
39. Zespół metaboliczny – zespół czynników ryzyka, takich jak otyłość, nadciśnienie, wysokie stężenie glukozy we krwi i zaburzenia lipidowe, które zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób serca.